Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, określane w skrócie jako „Studium”, jest dokumentem planistycznym sporządzanym na szczeblu gminnym. Studium, w przeciwieństwie do Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, nie jest aktem prawa miejscowego. Podstawą prawną do sporządzenia Studium jest art. 9 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.).
W Studium określa się politykę przestrzenną gminy. Stanowi ono lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego. Dokument stanowi akt kierownictwa wewnętrznego. Ustalenia zawarte w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego są wiążące dla Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, który jest aktem prawa miejscowego.
Studium, zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.) powinno być sporządzone dla obszaru całej gminy w jej granicach administracyjnych. W przypadku zmian obowiązującego Studium, możliwe są zmiany częściowe – samego tekstu, samego rysunku, lub też w ograniczonym zakresie przestrzennym – np. zmiany punktowe dla pojedynczych działek lub części obrębów. Zmiany Studium dla części obszaru gminy dopuszcza art. 9 ust. 3 a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.). W przypadku zmian częściowych, procedura uchwalania zmian Studium przebiega analogicznie jak w przypadku uchwalania projektu Studium dla obszaru całej gminy.
Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego jest konieczna, jeśli ustalenia dokumentu planistycznego są nieaktualne. Polityka przestrzenna Gminy może na przestrzeni lat się zmieniać, co wpłynie na konieczność zmian opracowań planistycznych. Część obowiązkowych zmian wynika z przepisów odrębnych, m.in. z ustaw: Prawo geologiczne i górnicze, Prawo wodne, Prawo ochrony środowiska. Przepisy odrębne wskazują na konieczność aktualizacji danych z zakresu np. informacji o środowisku, które muszą być wprowadzone we wskazanym ustawowo przedziale czasowym. Jako przykład można podać obowiązek wprowadzenia do Studium w terminie 2 lat nowoodkrytego udokumentowanego złoża kopaliny lub obszaru udokumentowanego kompleksu składowania dwutlenku węgla na podstawie art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 2016 r. poz. 1131).
Elementy, z jakich składa się Studium, są ściśle określone w art. 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.) oraz w § 4 ust.1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. z 2004 r., nr 118, poz. 1233).
Studium składa się z:
Bardzo często uzasadnienie, synteza oraz część tekstowa uwarunkowań i kierunków stanowią jeden dokument tekstowy. W momencie uchwalenie Studium, do uchwały dołącza się również Rozstrzygnięcie o sposobie rozpatrzenia uwag wniesionych do zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Uwarunkowania zawierają analizę stanu istniejącego (zagospodarowanie przestrzenne, systemy komunikacji i infrastruktury technicznej, dziedzictwo kulturowe i środowisko przyrodnicze), a także odnoszą się do opracowań wyższych szczebli. W części uwarunkowań należy uwzględnić wszystkie aspekty, jakie mają wpływ na planowanie przestrzenne i określenie polityki rozwoju gminy. Są to zatem nie tylko uwarunkowania przestrzenne, ekonomiczne, demograficzne, ale i prawne. Wszystkie elementy, jakie musi uwzględniać część uwarunkowań zawarte są w art. 10 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.).
Część kierunków określana jest na podstawie analiz zawartych w części uwarunkowań. W kierunkach określa się politykę przestrzenną gminy, sposób kształtowania struktur przestrzennych i zasady zagospodarowania terenów. Ponadto w Studium wytycza się kierunki ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, a także wskazuje się wytyczne rozwoju systemu komunikacji i infrastruktury technicznej.
Wszystkie elementy, jakie musi uwzględniać część uwarunkowań zawarte są w art. 10 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.).
Na potrzeby opracowywania projektu Studium sporządza się opracowania mające charakter przeddecyzyjny lub oceniający. Należą do nich m.in. opracowanie ekofizjograficzne, analiza potrzeb i możliwości rozwoju gminy wraz z bilansem terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz prognoza oddziaływania na środowisko.
Zanim przystąpi się do sporządzania Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, zgodnie z art. 72 ust. 4 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 672 t.j.) powinno powstać opracowanie ekofizjograficzne.
Opracowanie ekofizjograficzne charakteryzuje poszczególne elementy przyrodnicze oraz ich wzajemne powiązania, na terenie objętym Studium. Celem opracowania ekofizjograficznego jest wskazanie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska. W treści dokumentu powinno ustalić się proporcje pozwalające na zachowanie lub też przywrócenie równowagi przyrodniczej. Ma to szczególne zastosowanie przy przeznaczaniu terenów w projekcie Studium na poszczególne cele oraz przy określaniu zadań związanych z zagospodarowaniem i wykorzystaniem terenu. W opracowaniu ekofizjograficznym powinien się również naleźć sposób zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku działalności człowieka, klęsk żywiołowych lub też ruchów masowych ziemi. Opracowanie ekofizjograficzne składa się z części opisowej i kartograficznej. Część kartograficzna dopasowana jest skalą do opracowania, dla którego jest sporządzane. Szczegółowe wytyczne odnośnie sporządzania opracowań ekofizjograficznych określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 155, poz. 1298).
Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 oraz art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.) przed przystąpieniem do opracowania kierunków zagospodarowania przestrzennego w Studium, powinno sporządzić się Analizę potrzeb i możliwości rozwoju gminy. W opracowaniu uwzględnia się:
W art. 10 ust. 5 ustawa wskazuje, w jaki sposób powinno opracowywać się bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę.
Dla sporządzonego projektu Studium opracowywana jest prognoza oddziaływania na środowisko Obowiązek sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko wynika z art. 46 oraz art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353). Celem prognozy jest identyfikacja potencjalnych negatywnych oddziaływań na środowisko ustaleń projektu Studium oraz określenie rozwiązań eliminujących, ograniczających lub kompensujących negatywne oddziaływania oraz w miarę potrzeb przedstawienie rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie. Projektowane użytkowanie i zagospodarowanie terenów jest rozpatrywane pod kątem zgodności z uwarunkowaniami określonymi w opracowaniu ekofizjograficznym, z przepisami prawa dotyczącymi ochrony środowiska, skuteczności ochrony bioróżnorodności i właściwych proporcji pomiędzy terenami o różnych formach użytkowania. Prognoza wykonywana jest zgodnie z art. 51 ust.2 pkt. 1, 2 i 3 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353).
Projekt Studium powinno się sporządzić na kopii mapy topograficznej, pochodzącej z państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Dopuszcza się też użycie kopii wojskowej mapy topograficznej. Opracowanie planistyczne powinno być opracowywane w skali od 1:5 000 do 1: 25 000. Podczas prac nad projektem Studium można dodatkowo korzystać z map zasadniczych, katastralnych, fotomap i ortofotomap. W opracowywaniu projektu pomocne są również zdjęcia lotnicze oraz satelitarne.
Aby można było przystąpić do sporządzania projektu Studium, Rada Gminy lub Rada Miasta musi podjąć uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia Studium. Następnie wyznaczony zostaje termin na składanie wniosków do projektu Studium przez mieszkańców i przez odpowiednie instytucje. Po wpłynięciu we wskazanym terminie wniosków, następuje ich analiza. Na podstawie zebranych informacji przystępuje się do sporządzania projektu Studium wraz z Prognozą oddziaływania na Środowisko. Projekt jest następnie poddawany ocenie przez odpowiednie instytucje – tj. następuje uzgadnianie i opiniowanie projektu Studium. Kolejno wprowadza się do projektu Studium zmiany wynikające z uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień. Wówczas następuje wyłożenie projektu Studium do publicznego wglądu. W czasie trwania wyłożenia ma miejsce dyskusja publiczna nad projektem Studium (w formie spotkania z mieszkańcami). W poprzedzającym wyłożenie ogłoszeniu powinny się znaleźć terminy odnośnie trwania wyłożenia, daty i godziny odbycia dyskusji publicznej a także terminu i miejsca składania uwag do projektu Studium. Po upływie wskazanego terminu, wszystkie złożone uwagi są analizowane i rozstrzygane. Jeżeli w wyniku wpływających uwag zostaną dokonane zmiany w projekcie Studium, następuje ponowienie procedury (ponowne opiniowanie i uzgadnianie projektu, ponowne wyłożenie do publicznego wglądu). Po tym etapie następuje uchwalenie przez Radę Miasta lub Gminy projektu Studium wraz z listą nieuwzględnionych uwag. Kolejno uchwalone Studium zostaje wysłane do Wojewody, który zatwierdza zgodność Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego z przepisami prawa. Uchwalony projekt zamieszczany w odpowiednim wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Udział mieszkańców w sporządzaniu projektu Studium zapewniają dwie ustawy.
Na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 778 z późn. zm.) mieszkańcy mają prawo składać wnioski do Studium (art. 11 pkt 1), mieć wgląd do projektu Studium na etapie wyłożenia do publicznego wglądu (art. 11 pkt 10), brać czynny udział w dyskusji publicznej nad przyjętymi w projekcie Studium rozwiązaniami (art. 11 pkt 10) oraz składać uwagi do projektu Studium (art. 11 pkt 11). Ustawa reguluje sposób informowania mieszkańców o terminach składania wniosków i uwag, sposobie ich składania, miejscu i czasie spotkań. Informacje te publikowane są w lokalnej prasie, w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie internetowej urzędu, oraz na tablicy ogłoszeń w Urzędzie.
W art. 39, art. 40, art. 42, art. 53, art. 54 i art. 55 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353) zapewniono możliwość czynnego udziału społeczeństwa strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Mieszkańcy mają możliwość zapoznania się z opracowaniem ekofizjograficznym oraz prognozą oddziaływania na środowisko, w tym mają możliwość składania wniosków i uwag do Prognozy w formie i terminach określonych ww. ustawie.